ENFLASYON DÜZELTMESİNE İLİŞKİN TASLAK TEBLİĞ HAZIRLANDI
KONU
Gelir İdaresi Başkanlığınca hazırlanan enflasyon düzeltmesine ilişkin Tebliğ Taslağı kamuoyunun bilgisine sunuldu.
Vergi Usul Kanununun mükerrer 298. maddesinin (A) fıkrasının (1) numaralı bendi uyarınca, fiyat endeksindeki (Yİ-ÜFE) artışın, (1) içinde bulunulan dönem dâhil son üç hesap döneminde %100’den ve (2) içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde malî tabloların enflasyon düzeltmesine tâbi tutulması zorunlu olup, uygulama açısından mükelleflerin herhangi bir seçimlik hakları bulunmamaktadır.
Geçici vergi dönemlerinde yukarıda belirtilen oranların tespitinde, son üç hesap dönemi yerine üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki 36 ay ve içinde bulunulan hesap dönemi yerine son 12 ay dikkate alınmaktadır.
Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın aynı anda birlikte gerçekleşmemesi halinde ise sona ermektedir. Diğer bir ifade ile söz konusu şartlardan sadece birinin gerçekleşmemesi halinde de enflasyon düzeltmesi yapma yükümlülüğü devam etmektedir.
TUİK verileri (Yİ-ÜFE) dikkate alındığında yukarıda sayılan şartların her ikisinin de karşılandığı görülmektedir.
Bu Tebliğ Taslağı ile 2021 hesap dönemi ve düzeltme şartlarının devam etmesine bağlı olarak izleyen hesap dönemlerine (geçici vergi dönemleri dahil) ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve VUK’un mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasına göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esasları belirlenmektedir.
Bu sirkülerimizde söz konusu uygulamaya ilişkin özet bilgiler verilmektedir. Detaylı bilgilendirme tebliğin yayımı ile ayrıca yapılacaktır.
Enflasyon düzeltmesi nedir?
Parasal olmayan kıymetlerin, enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle, malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması olarak tanımlanmaktadır.
Düzeltme katsayısı nedir?
Malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, düzeltmeye esas alınan tarihi içeren aya ait fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı ifade etmektedir.
Düzeltme işlemi aşağıdaki formüle göre hesaplanan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.
Örneğin, 2019 Nisan ayında alınmış bir kıymetin Aralık 2021 tarihi için düzeltme katsayısı şu şekilde hesaplanır:
Ortalama düzeltme katsayısı ise malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki dönemin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayıyı ifade etmektedir.
31.12.2021 tarihli bilançoya ilişkin düzeltme işlemi, Türkiye geneli için hesaplanan Yİ-ÜFE göz önünde bulundurularak saptanan ve Tebliğ ekinde (EK 1) gösterilen düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.
Enflasyon düzeltmesinde mükelleflerce, yukarıda yer alan formüle göre bulunacak düzeltme katsayıları yerine, bu Tebliğ taslağında açıklanan toplulaştırılmış yöntemlere göre bulunan katsayılar kullanılarak düzeltme işlemi gerçekleştirilebilecektir. Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan kıymetlerin maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi ihtiyaridir.
Hangi mali tablolar düzeltme işlemine tabi tutulacak?
Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olanlar, mali tablolardan sadece bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır.
Hesap dönemi takvim yılı olanlar 31.12.2021 tarihli bilançolarını düzeltme işlemine tabi tutacaktır. Bu düzeltme başlangıç düzeltmesi olacak ve 2021 yılı vergi matrahını etkilemeyecektir.
Özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler ise kullandıkları özel hesap dönemine ait geçici vergi dönemleri itibarıyla söz konusu şartların gerçekleşip gerçekleşmediğine bakarak enflasyon düzeltmesi yapıp yapmayacaklarına karar vermeleri gerekmektedir.
Kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerde;
31.12.2021 tarihli bilanço, 2022 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilançoyu,
2021 hesap dönemi, 2022 yılı içinde biten hesap dönemini,
01.01.2022 tarihi, 2022 yılı içinde başlayan hesap döneminin başındaki tarihi
ifade etmektedir.
Bu nedenle kendisine özel hesap dönemi tayin edilmiş mükelleflerin, bu Tebliğle yapılan açıklamaları, anılan tarihleri göz önünde bulundurarak değerlendirmeleri gerekmektedir.
Hangi kıymetler bilançoda düzeltme işlemine tabi tutulacak?
Mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılmaktadır:
Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.
Parasal Olmayan Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.
Bu durum bilanço açısından aşağıdaki gibi şematize edilebilir.
Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmazlar. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulurlar.
Düzeltmede hangi işlemler yapılır?
Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilir.
Tespit edilen parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunur.
Düzeltmeye esas tutar olarak;
Parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu (bu Tebliğin 8 inci maddesi çerçevesinde belirlenen) değeri,
213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasına göre enflasyon düzeltmesine tabi tutulan en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, söz konusu bilançoda yer alan düzeltilmiş değerler,
213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için, yeniden değerleme sonrası değerler
dikkate alınır.
Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılarak, parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanır.
Düzeltme katsayısının belirlenmesinde;
Parasal olmayan kıymetler itibarıyla, düzeltmeye esas tarih olarak, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (3) numaralı bendi ile 328 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde belirtilen tarihler,
213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasına göre enflasyon düzeltmesine tabi tutulan en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, düzeltmeye esas tarih olarak 31/12/2004 tarihi,
213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için, düzeltmeye esas tarih olarak, yeniden değerleme yapılabilmesi için esas alınan aktife kayıtlı olma şartının arandığı tarihten önceki ayın son günü
dikkate alınır.
Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın bilançoda gösterilir.
Öz sermaye kalemlerinden;
Sermaye,
Hisse Senetleri İhraç Primleri,
Hisse Senedi İptal Karları,
Yasal Yedekler,
Statü Yedekleri,
Olağanüstü Yedekler,
Özel Fonlar (213 sayılı Kanunun 328 ve 329 uncu maddeleri kapsamında oluşturulan sabit kıymet yenileme fonu ile aynı Kanunun 325/A maddesi kapsamında ayrılan girişim sermayesi fonu, 193 sayılı Kanunun geçici 84 üncü maddesi ile 5520 sayılı Kanunun 5/1-e, j ve k bentleri gereğince oluşturulan fonlar; 6111, 6736, 7143, 7326 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan makine, teçhizat ve demirbaşların kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları)
Sermaye düzeltmesi olumlu ve olumsuz farkları,
bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alır.
Düzeltme sonrası hesaplanan geçmiş yıl kar veya zararı düzeltilmiş bilançoda öz kaynaklar içinde yer alır. 31.12.2021 tarihli bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan kar/zarar farkı Geçmiş Yıllar Karları/Zararları hesabının alt hesabında izlenir.
Diğer öz sermaye kalemleri ise düzeltilmiş bilançoda gösterilmez.
Bu kapsamda;
213 sayılı Kanunun;
280/A maddesinin birinci fıkrası uyarınca oluşan (işe başlanılan hesap dönemini takip eden hesap dönemi sonu itibarıyla alacak bakiyesi veren) fon hesabı,
Geçici 31 inci maddesi uyarınca oluşturulan yeniden değerleme değer artış fonu hesabı,
193 sayılı Kanunun geçici 85, 90 ve 93 üncü maddeleri kapsamında oluşturulan fon hesabı,
5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun kapsamında oluşturulan fon hesabı,
6111, 6736, 7143, 7326 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları
gibi hesapların bakiyesi geçmiş yıl kar veya zararı hesabına aktarılarak kapatılacaktır.
31.12.2021 tarihli bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan (düzeltme sonrası tespit edilen) geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.
Değerleme hükümlerine göre bulunan tutarlardan düşülecek değerler nelerdir?
Parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işleminde, VUK’ta yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarlar esas alınacaktır. Parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu değeri ifade eden düzeltmeye esas tutar, düzeltmeye tabi tutulacak bilançoda yer alan tutarlar olmayabilir.
Parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları belirlenirken bir kısım değerler, parasal olmayan kıymetlerin VUK’un değerleme hükümlerine göre bulunan tutarlarından düşülecek ve bu işlemden sonra bulunan miktarlar düzeltmeye esas alınacaktır.
Bu kapsamda, düzeltmeye esas alınacak tutara ulaşılırken; reel olmayan finansman maliyeti (ROFM) ilgili parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas değerinden düşülmek suretiyle düzeltme işlemi yapılacaktır.
Ayrıca, 1/1/2022 tarihinden önce ayrılmış ve sermayeye ilave edilmiş olan yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Bu kapsamda, geçmiş yıl kar ve zararı hesabına aktarılarak kapatılacağı yukarıda belirtilen fon hesaplarındaki tutarların 1/1/2022 tarihinden önce sermayeye ilave edilmiş olması halinde, bu değerler sermayenin, düzeltmeye esas tutarı hesaplanırken düşülür ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.
Maliyet veya alış bedelleri içerisinde reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen, iktisadi işletmeye dahil kıymetler 328 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine ekli listede (söz konusu Tebliğ eki EK 3’te) yer almaktadır.
Düzeltme işleminde, reel olmayan finansman maliyetleri, 338 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde açıklanan “Borç Tutarının Esas Alınması” ve “Toplam Finansman Maliyetinin Esas Alınması” yöntemlerinden biri seçilerek hesaplanabilecektir.
Borç tutarının esas alınması yönteminde, ROFM; her türlü borçlanmada, borç tutarlarına borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının uygulanması suretiyle hesaplanacaktır. Yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranı, borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılıklarına uygulanacaktır.
Toplam finansman maliyetinin esas alınması yönteminde, ROFM; toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının hesap dönemine ait ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın, maliyet veya alış bedelinden düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır. Bu yöntemi seçen mükellefler seçtikleri bu yöntemden, seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemeyeceklerdir.
VUK’un geçici 31 inci maddesi kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetlerin değerinin düzeltilmesinde, düzeltmeye esas değer olan yeniden değerleme sonrası değerler için reel olmayan finansman maliyeti hesabı yapılmayacaktır.
Kredilerle ilgili (vergi ve harçlar gibi) bazı finansman giderleri, kullanılan yabancı kaynağın kullanım süresine bağlı olarak oluşmadığından enflasyon unsuru içermemektedir. Bu nedenle enflasyon düzeltmesi uygulamasında bu giderler reel olarak kabul edilecek ve bunlar için ayrıca reel olmayan finansman maliyeti ayrıştırması yapılmayacaktır.
Amortismanlar ve itfa payları nasıl hesaplanır?
Amortismanlar ve itfa payları, düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanacaktır.
Geçmiş yıl kar ve zararları nerede izlenir?
01.01.2022 tarihinden sonra verilecek yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannameleri ile geçici vergi beyannamelerinde beyan edilen vergi matrahlarının tespitinde, (düzeltme öncesi bilançolara dayanan) 2021 yılı mali zararı ve önceki yıllara ait indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır.
31.12.2021 tarihli bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan kar/zarar farkı Geçmiş Yıllar Karları/Zararları hesabının alt hesabında izlenecektir. Bu düzeltme sonrası tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.
Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan değerlerin elden çıkarılması halinde düzeltme farkları ne yapılır?
Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan değerlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyete eklenecektir.
Enflasyon düzeltmeleri nerede izlenir?
Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilecektir.
Enflasyon fark hesapları, parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işlemi sonrası değeri ile düzeltme öncesi değeri arasındaki farklarının kaydedildiği tali hesaplardır ve enflasyon düzeltme hesabı ile karşılıklı olarak çalışırlar.
Enflasyon düzeltme hesabı ise parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farkların kaydedildiği hesabı ifade eder. Parasal olmayan varlıkların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar bu hesabın alacağına, parasal olmayan kaynakların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar ise borcuna kaydedilir.
31.12.2021 tarihli bilançonun düzeltilmesi neticesinde, enflasyon düzeltme hesabının bakiyesi geçmiş yıl kar/zarar hesabına aktarılmak suretiyle hesap kapatılacaktır.
Düzeltme sonucu bulunan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacaktır.
Yusuf ÖZER
Yeminli Mali Müşavir
